Jaren geleden kreeg ik een ansichtkaart van mijn dochter uit Neuchâtel. ‘Echt een stad voor jou, mam’, schreef ze. Deze vakantie voor het eerst de stad bezocht. Nou, inderdaad! Een stad om lekker in te verdwalen. Levendig centrum, gezellige – stijle – straatjes, leuke winkeltjes.
En een paar fraaie boekhandels met dito uithangborden!
Het was geen opzet, maar toen de afdruk op m’n tafel lag, zag ik ineens de overeenkomst met een van mijn favoriete boeken.
De foto is gemaakt op Schiermonnikoog, heel Hollands met het Wad, een fiets en wat boten op de achtergrond. Maar qua sfeer zo passend bij De schaduw van de wind dat zich afspeelt in Barcelona.
Het Reto-Romaans (kortweg: Rumantsch) is de vierde taal in Zwitserland en heeft ongeveer 36.000 moedertaal-sprekers. In het kanton Graubünden heeft het de status van een officiële taal. Volgens de wet heeft Zwitserland vier officiële talen: Duits, Frans en Italiaans, en in Graubünden ook Reto-Romaans.
Deze kleine taal kent ook nog eens vijf dialecten die onderling moeilijk verstaanbaar zijn. Sinds 1982 bestaat daarom het Rumantsch Grischun, een kunstmatige taal die berust op de drie grootste dialecten en in het onderwijs wordt gebruikt. Deze variant is dus niemands moedertaal.
In Samedan, een plaatsje niet ver van Sankt Mortiz, kwam ik dit bord tegen. In welke van de vijf dialecten dit de bibliotheek is, weet ik niet. Ik denk dat het woord bibliotheek in alle dialecten hetzelfde zal zijn, want ook in het Italiaans is het biblioteca.
Deze toren kennen we wel van de Zwitserse chocolaatjes, de rahmdekli of de postzegels. Het is de toren van de Cattedrale di San Lorenzo in Lugano.
Wat we nooit zien is de rest van de kathedraal. Hij heeft een mooi front met reliëfs van de vier evangelisten, allen met boek.
Dit is toch wel mijn vakantietopper. Vanuit de trein zagen we hem voorbij flitsen, beetje enge kerel, met krant en hond, op leeg terras. Het was gelukkig vlak bij een stationnetje, dus snel-snel-snel jas aan, tas pakken en uitstappen. Over een uurtje komt de volgende trein.
Het is een houten beeld, grof gesneden, maar met oog voor detail. De man houdt z’n kleurige wijnglas bijna net zo stevig en onhandig vast als z’n krant.
Als je over z’n rug kijkt, zie je dat het Le Monde is – een Franse krant, toch wat vreemd in Graubünden, het oosten van Zwitserland. De kop van het artikel luidt: Le Chien-dragon de Benedict et le grand peril pour…’ (De drakenhond van Benedictus en het grote gevaar voor…). Daaronder een foto van een man met donkere bril. Het is alsof hij zichzelf ziet. Misdadiger gezocht…?
Het beeld staat op het terras van Villa Marguerita aan de Via Dorta in Zuoz (Graubünden).
Dit is de achterdeur van de Grossmünster in Zürich. Ik heb al eerder foto’s gemaakt hier, maar toen van de andere kant van de kerk, met het reliëf van Zwingli.
Op deze deur, met 24 kleine reliëfjes, vond ik 5 boeken-tafereeltjes. Natuurlijk twee met de reformateurs, want deze kerk was in de 16e eeuw het startpunt van de Reformatie, onder leiding van Huldrych Zwingli:
Johannes Comander: theoloog en hervormer van de stad Chur en kanton Graubünden.
Berchtold Haller: Duitse protestantse hervormer, en de hervormer van de stad Bern.
Ambrosius Blaurer von Giersberg: theoloog en hervormer in Konstanz en later in de stad Biel/Bienne.
Huldrych Zwingli: Zwitserse reformator en een van de leiders van de Zwitserse Reformatie en van het protestantisme in Zwitserland.
Joachim Vadian: humanist, arts, geleerde en burgemeester en hervormer van de stad St. Gallen.
Johannes Oekolampad: theoloog, humanist en hervormer van de stad Basel.
En drie waarschijnlijk meer stichtelijke tafereeltjes: dat het bestuderen van de bijbel belangrijk is en dat men goed naar het woord van de predikant moet luisteren.
Tot slot nog een foto van de hoofdingang van de kerk, in miniatuur en in ware grootte, met rechts het reliëf van Zwingli.
De kloosterkerk is gebouwd in 1100 en daarna nog vele malen verbouwd en gerenoveerd.
We zitten duidelijk in de streek van de Reformatie. In la Chaux-de-Fonds én in Neuchâtel (Zwitserse Jura) kom ik een beeld (met boek) tegen van Guillaume Farel, een van de kerkhervormers. Farel (1489 – 1565) was een Franse priester en een voorvechter voor veranderingen binnen de Katholieke Kerk. Dat kwam hem duur te staan, want hij werd gedwongen te vluchten. Hij vestigde zich in Genève waar hij dominee werd. Farel slaagde erin Calvijn naar Genève te halen, maar brak uiteindelijk met hem vanwege een meningsverschil over het Heilig Avondmaal. In 1538 werd hij uit Genève verbannen en trok hij zich terug in Neuchâtel, waar hij de rest van zijn leven bleef.
Farel staat ook in de ‘Mur des Réformateurs’ in Genève.
Ik ben er al een aantal tegen gekomen deze vakantie: Offener Bücherschränken. Deze openbare boekenkasten zijn door de overheid of de spoorwegen neergezet, geen burgerinitiatief dus zoals we in Nederland veel zien. Maar het idee is hetzelfde: je zet er een boek in en haalt er een ander boek uit.
De kast links staat op het Bahnhof in Olten, de kast rechts staat aan de Aare in Solothurn met op de achtergrond de St. Ursen-Kathedrale (Zwitserland).
Hoog in de Zwitserse bergen, in Arosa, kwam ik dit piepkleine bibliotheekje tegen. Een koffer op een paal in een plantsoentje. Als je de koffer open maakt, vind je een serie boeken waar je er eentje van kunt lenen. Ben je klaar met lezen, doe het boek dan weer terug in de box en sluit de box zorgvuldig af.
Voor wie van lezen houdt, is er gelukkig ook een echte bieb in Arosa.
Moeder en kinderen gaan op ziekenbezoek. Ze stappen zo het ziekenhuis in Gorinchem binnen. Met voor de zieke een mand met gezond fruit en een mooi boek voor het geestelijk welzijn van de patiënt. Zoonlief is er maar wat trots op dat hij het boek mag dragen.
Het beeld is van Marcus Ravenswaaij, stadsbeeldhouwer van Gorinchem. Een geschenk van de gemeente Gorinchem aan het Prinses Beatrix ziekenhuis, bij de opening in 1960.